Hydroksychlorochina w leczeniu bielactwa – przełomowe wyniki badań

Czy hydroksychlorochina przełamuje bariery fototerapii?

Hydroksychlorochina może stanowić skuteczną alternatywę dla fototerapii w leczeniu niestabilnego bielactwa nabytego, jak wykazało randomizowane badanie kliniczne przeprowadzone w ośrodku w Indiach. Badanie porównujące skuteczność hydroksychlorochiny (HCQ) w połączeniu z miejscowym klobetazolem z tradycyjną fototerapią wąskopasmowym promieniowaniem UVB (NBUVB) z klobetazolem wykazało, że HCQ zapewnia szybszą i bardziej znaczącą repigmentację, przy jednoczesnym zmniejszeniu obciążenia pacjentów związanego z częstymi wizytami w placówkach medycznych.

Bielactwo nabyte jest wieloczynnikowym zaburzeniem pigmentacji skóry, charakteryzującym się postępującą utratą funkcjonalnych melanocytów w naskórku, występującym u 1-2% populacji światowej, bez predylekcji płci czy rasy. Patogeneza bielactwa obejmuje czynniki genetyczne, immunologiczne, neurohormonalne, cytotoksyczne, biochemiczne oraz stres oksydacyjny. Ponieważ leczenie przyczynowe nie jest dostępne, obecne metody terapeutyczne koncentrują się na zatrzymaniu progresji choroby i osiągnięciu repigmentacji.

Jak zaprojektowano badanie kliniczne?

W badaniu wzięło udział 82 pacjentów z niestabilnym bielactwem pospolitym, których losowo przydzielono do dwóch grup: grupa A otrzymywała miejscowy klobetazol 0,05% w cyklu dwutygodniowym z jednotygodniową przerwą oraz fototerapię NBUVB dwa razy w tygodniu, natomiast grupa B otrzymywała ten sam schemat miejscowego klobetazolu oraz doustną hydroksychlorochinę w dawce 200 mg raz dziennie. Leczenie prowadzono przez sześć miesięcy, z regularnymi wizytami kontrolnymi co cztery tygodnie.

Badanie zaprojektowano jako jednoośrodkowe, jednooślepe (zaślepione dla badacza), randomizowane badanie kontrolowane z grupami równoległymi. Pacjenci w wieku 18-65 lat z niestabilnym bielactwem, definiowanym jako zmiany powiększające się w ciągu sześciu tygodni przed badaniem, zostali włączeni do badania. Wykluczono pacjentów z retinopatią, zaburzeniami neurologicznymi lub psychiatrycznymi, niedoborami immunologicznymi, chorobami serca, niewydolnością nerek, nowotworami złośliwymi, historią nadwrażliwości na światło oraz kobiety w ciąży i karmiące piersią.

Czy wyniki potwierdzają przewagę HCQ?

Wyniki badania były obiecujące dla grupy otrzymującej HCQ. Wskaźnik aktywności bielactwa (VIDA) uległ znaczącej poprawie w obu grupach, jednak w grupie HCQ poprawa nastąpiła wcześniej – już od ósmego tygodnia, w porównaniu do dwunastego tygodnia w grupie NBUVB. Co istotne, wskaźnik nasilenia i powierzchni bielactwa (VASI) zmniejszył się o 39% w grupie HCQ w porównaniu do jedynie 16,6% w grupie NBUVB.

Repigmentacja była również znacząco lepsza w grupie HCQ. Żaden z pacjentów w tej grupie nie wykazał słabej repigmentacji (poniżej 10%), podczas gdy w grupie NBUVB takich pacjentów było ośmiu. Dodatkowo, w grupie HCQ 13 pacjentów osiągnęło dobrą repigmentację (26-50%), czterech bardzo dobrą (51-75%), a trzech doskonałą (powyżej 75%). W grupie NBUVB żaden pacjent nie osiągnął repigmentacji powyżej 75%.

Profil bezpieczeństwa obu terapii był dobry, choć erytema i uczucie pieczenia występowały częściej w grupie NBUVB (28,6%) niż w grupie HCQ (10,3%). Co istotne, nie odnotowano przypadków retinopatii ani innych poważnych działań niepożądanych związanych z HCQ w dawce 200 mg dziennie stosowanej przez sześć miesięcy. Parametry laboratoryjne, w tym morfologia krwi, funkcje wątroby i nerek, pozostawały w normie przez cały okres badania.

Jednym z najbardziej znaczących aspektów badania było porównanie obciążenia ekonomicznego i logistycznego dla pacjentów. Miesięczny koszt podróży w grupie NBUVB był czterokrotnie wyższy niż w grupie HCQ (281 vs 71 rupii), a utrata czasu pracy sześciokrotnie wyższa (24,5 vs 3,4 godziny miesięcznie). Różnica wynikała z konieczności odbywania ośmiu wizyt miesięcznie w przypadku fototerapii, w porównaniu do jednej wizyty miesięcznie w przypadku terapii HCQ.

Jakość życia pacjentów, mierzona za pomocą wskaźnika DLQI, uległa znaczącej poprawie w grupie HCQ (z 7,46 do 4,85), podczas gdy w grupie NBUVB zmiana była nieznaczna (z 9,66 do 9,20). Różnica ta była statystycznie istotna i potwierdza korzystny wpływ terapii HCQ na codzienne funkcjonowanie pacjentów.

Jak działanie HCQ wyjaśnia efekty terapeutyczne?

Badacze zauważają, że mechanizm działania HCQ w bielactwie może być związany z jego właściwościami immunomodulującymi. Wcześniejsze badania molekularne wykazały, że hydroksychlorochina może chronić melanocyty przed uszkodzeniem zależnym od autoprzeciwciał poprzez zapobieganie tworzeniu kompleksów antygen-przeciwciało. Dodatkowo, HCQ może zwiększać ekspresję genów związanych z biogenezą melanosomów (BLOC1S5) oraz naprawą uszkodzonych białek (MSRB3).

W badaniu molekularnym Xie i wsp. wykazano, że HCQ może zwiększać ekspresję genów związanych z biogenezą melanosomów, naprawą uszkodzonych białek i ochroną przed promieniowaniem UV, co może wyjaśniać mechanizm repigmentacji obserwowany w badaniu klinicznym. Wcześniejsze doniesienia kazuistyczne również sugerowały potencjalną skuteczność leków przeciwmalarycznych w leczeniu bielactwa, co zostało potwierdzone w tym randomizowanym badaniu kontrolowanym.

Autorzy badania konkludują, że hydroksychlorochina w połączeniu z miejscowym klobetazolem może być rozważana jako terapia pierwszego rzutu w niestabilnym, niesegmentalnym bielactwie. Oferuje ona nie tylko szybszą i bardziej znaczącą repigmentację, ale również mniejsze obciążenie ekonomiczne i logistyczne dla pacjentów, co może przełożyć się na lepszą adherencję do leczenia.

Badanie to jest szczególnie istotne dla rejonów o ograniczonym dostępie do ośrodków fototerapii lub dla pacjentów, którzy ze względów logistycznych, zawodowych czy ekonomicznych nie mogą odbywać częstych wizyt w placówkach medycznych. HCQ może stanowić skuteczną, bezpieczną i wygodną alternatywę dla tradycyjnych metod leczenia bielactwa, szczególnie w jego niestabilnej fazie.

Warto jednak pamiętać, że przed wdrożeniem terapii HCQ konieczna jest dokładna ocena okulistyczna w celu wykluczenia wcześniejszych patologii siatkówki oraz regularne monitorowanie w trakcie leczenia, szczególnie przy terapii długoterminowej. W badaniu stosowano relatywnie niską dawkę (200 mg dziennie) przez ograniczony czas (sześć miesięcy), co może tłumaczyć brak retinopatii u badanych pacjentów.

Podsumowanie

Randomizowane badanie kliniczne przeprowadzone w Indiach na 82 pacjentach z niestabilnym bielactwem pospolitym wykazało wyższą skuteczność hydroksychlorochiny (HCQ) w połączeniu z miejscowym klobetazolem w porównaniu do tradycyjnej fototerapii NBUVB. Grupa otrzymująca HCQ osiągnęła szybszą poprawę wskaźnika aktywności bielactwa już od ósmego tygodnia, a wskaźnik VASI zmniejszył się o 39% w porównaniu do 16,6% w grupie NBUVB. Terapia HCQ wykazała również lepszy profil bezpieczeństwa, z mniejszą częstością występowania działań niepożądanych. Znaczącą przewagą tej metody było zmniejszenie obciążenia ekonomicznego i logistycznego pacjentów – miesięczny koszt podróży był czterokrotnie niższy, a utrata czasu pracy sześciokrotnie mniejsza w porównaniu do fototerapii. Mechanizm działania HCQ wiąże się z jej właściwościami immunomodulującymi oraz zwiększaniem ekspresji genów związanych z biogenezą melanosomów i naprawą uszkodzonych białek. Badanie sugeruje, że HCQ może stanowić skuteczną alternatywę pierwszego rzutu w leczeniu niestabilnego bielactwa nabytego.

Bibliografia

Tarafdar Dhiman, Sen Indrayudh, Koley Sankha, Ray Biswarup, Sarkar Pinaki, Sil Amrita, Ghosh Arghyaprasun and Das Nilay K.. Effectiveness, Tolerability and Safety of Topical Clobetasol with Oral Hydroxychloroquine versus Topical Clobetasol with NBUVB Phototherapy in Unstable Vitiligo: Investigator Blind, Randomized Controlled Trial. Indian Journal of Dermatology 2025, 70(2), 21-115. DOI: https://doi.org/10.4103/ijd.ijd_78_24.